معرفی خشخاش و خواص درمانی آن

خشخاش گونه‌های مختلفی دارد. در اینجا به نام علمی و مشخصات مربوط به یک نوع خشخاش با نام خشخاش دانه سفید اشاره شده است.

نام علمی:

Papaver somniferum var album Boiss، نام فرانسه Pavot blanc و نام انگلیسی آن Opium poppy می‌باشد. نام‌های دیگر آن به فارسی، عربی و در کتب طب سنتی، خشخاش، گیاه تریاک، کوکنار، خشخاش ابیض، خشخاش دانه سفید و خشخاش بستانی نامیده شده است. تمام قسمت‌های گیاه نحوه و روش‌های مصرف مختلفی داشته و در صنایع داروسازی نیز کاربرد دارند. در ضمن تخم خشخاش به صورت پودر شده مصرف خوراکی دارد.

تیره گیاه:

خشخاش Papaveraceae

نوع گیاه:

بوته

مشخصات ظاهری:

گیاهی است علفی، یکساله و شیرابه‌دار به ارتفاع حدود یک متر گاهی موارد بیشتر و ساقه‌های آن مستقیم، منشعب و استوانه‌ای شکل با سطحی صاف هستند. برگ‌های ابتدایی آن بزرگ، بدون دمبرگ، طوقه‌ای، طویل، بیضی شکل، نوک تیز، دندانه‌دار و به رنگ سبز غبارآلود می‌باشند و برگ‌ها از پایین به طرف بالا کم کم کوچکتر و تخم مرغی شکل می‌شوند. در انتهای ساقه‌های اصلی و فرعی، گل دهنده، گل‌های آن منفرد و گلبرگ‌های آن سفید که در سطح رو به رنگ بنفش تیره یا روشن می‌باشند. پس از تلقیح گل‌ها میوه‌های گرزی شکل و کپسولی به رنگ‌های سبز روشن و یا تیره ایجاد می‌شوند که بین پرده‌های سفیدِ گوشتی داخل میوه (گرز) دانه‌هایی بسیار ریزِ سفیدی وجود دارد. پس از خراش دادن یا تیغ زدن به جدار گرز یا کپسول، شیره‌ی سفید رنگی از آن خارج می‌شود و پس از قرار گرفتن در مجاورت هوا به رنگ قهوه‌ای روشن درمی‌آید که پس از انجام دادن تغییرات فیزیکی در آن سفت شده و تریاک نامیده می‌شود. دانه‌های ریز و سفید داخل گرز خشک شده را تخم خشخاش می‌گویند.

طبیعت گیاه خشخاش:

طبق نظر حکمای طب سنتی طبیعت آن سرد و خشک می‌باشد.

طبیعت دانه‌های داخل گرز:

طبق نظر حکمای طب سنتی طبیعت آن سرد و تر می‌باشد.

رویش جغرافیایی:

در اغلب کشورها خصوصاً در بعضی از کشورهای آسیایی کاشته می‌شود.

ترکیبات شیمیایی و مواد موجود در قسمت‌های مختلف گیاه:

در شیره‌ی تریاک اکسالیک اسید وجود دارد. در تریاک حدود 25 نوع آلکالوئید یافت می‌شود که مهمترین آنها عبارتند از مرفین، کودئین، تبائین، نارکوتین، نارسئین و پاپاورین و بعلاوه وانیلین، وانیلیک اسید، پی‌هایدروکسی ستیرن، فوماریک اسید، دی‌ال لاتیک اسید، بنزیل الکل، هایدروکسی سینکونی نیک اسید، فتالیک اسید، همی پی نیک اسید، ام همی پی نیک اسید، مکونین، یک ترکیب معطر و غیره در آن تشخیص داده شده است در دانه‌های خشخاش نیز روغن ثابت، کمی پاپاورین و مورفین تشخیص داده شده است.  

بخش مورد استفاده:

تمام قسمت‌های گیاه خشخاش در طب سنتی و طب جدید مورد استفاده قرار می‌گیرند.

نحوه مصرف:

تمام قسمت‌های گیاه نحوه و روش‌های مصرف مختلفی داشته و در صنایع داروسازی نیز کاربرد دارند. در ضمن تخم خشخاش به صورت پودر شده مصرف خوراکی دارد.

خواص درمانی شیره به دست آمده ازگرز (تریاک):

قابض و خواب‌آور، آرام‌بخش و خلسه‌آور، ضد برونشیت و مسکن سرفه‌های مقاوم، مسکن دردهای عصبی و ضد سرماخوردگی، کاهنده قند خون و نیرودهنده، تسکین دهنده دردهای عمومی بدن و ضد اسهال می‌باشد. در ضمن برای انزال زودرس، اختلالات جهاز تنفسی، جنون و سینه درد نیز مفید است.

خواص درمانی پوست گُرز و ساقه‌ی گیاه:

بندآورنده اسهال‌های خونی و صفراوی و ضد التهاب معده و روده، مسکن سرفه‌های سرد ناشی از رطوبت و بندآورنده اسهال‌های مزمن می‌باشد. زیاده‌روی در مصرف پوست گرز مضر و سست کننده اعضاء، مختل کننده حواس، کاهنده نیروی جنسی، کم کننده اشتها و ایجاد فراموشی می‌کند.
خواص درمانی دانه‌های خشخاش: مخدر و خواب‌آور و معتدل کننده اخلاط رقیق صفراوی، قبض کننده و رفع کننده خشونت سینه و قصبه‌ی ریه، مسکن سرفه‌های گرم و خشک و تقویت کننده کلیه، چاق کننده و مقوی کبد، رفع کننده سوزش مثانه و خون‌ساز، مقوی نیروی جنسی و بندآورنده اسهال می‌باشد. استفاده طولانی مدت از آن کاهنده نیروی جنسی است.

توصیه:

در موارد مسمومیت به تریاک (به عناوین مختلف) در حالی که فوراً به پزشک مراجعه می‌شود به عنوان کمک‌های اولیه قبل از رسیدن پزشک باید برای قی آوردن و خالی کردن معده تلاش شود تا سم از بدن خارج گردد شیر و یا هر مایع قی‌آور و یا خوردن دم کرده‌ی قهوه و یا تنقیه آن برای خنثی کرد سم مفید است.

تذکر:

اعتیاد به تریاک سبب ایجاد بی‌اشتهایی، تنگ شدن عروق کرونر، پدیدار شدن عوارض پوستی، بواسیر، ایجاد یبوست و باعث بی‌میلی جنسی می‌شود. زیاده‌روی در مصرف آن نیز برای کبد مضر است. معمولاً اطفال شیرخوار، دختران جوان در حال بلوغ، زنان در دوران یائسگی و اشخاص پیر در مقابل تریاک حساسیت نشان می‌دهند در این قبیل موارد باید خیلی با احتیاط عمل شود و تنها در مواردی که ضرورت تام داشته باشد باید زیر نظر پزشک مصرف شود.
منبع مقاله :
صانعی، صمصام؛ (1395)، طبّ الصمصام -آشنایی با بیش از 400 نوع از گیاهان دارویی- (جلد دوم)، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ اول.